Geleneksel Çin eczacılığı

Geleneksel Çin ilâçları, geleneksel Çin tıbbının hastalığı önlemek, tedavi ve muayene etmek için kullandığı ilâçlardır. İlâçların kaynağı, doğadan işlenerek elde edilen maddelerdir. Aralarında bitkisel, hayvansal, madeni, kimyasal ve biyolojik maddeler bulunur. Geleneksel Çin ilâçlarının bulunuşu ve kullanılışı Çin'de binlerce yıllık geçmişe sahiptir.
Çin tarihinde "Doktorun bir günde tattığı 100'den fazla çeşit bitki arasında 70'i zehirlidir" sözü yaygındır. Bu söz eskiden halkın doğa ve hastalıkla mücadele etmek, ilâç bulmak ve tecrübe kazanmak için çetin çaba harcadığını ifade eder.

Xia, Shang ve Zhou hanedanlarında (M.Ö 22. yüzyılın sonundan 256 yılına dek), Çin'de ilâçlı içki ve ilâçlı su yapılıyordu. Xizhou Hanedanı (yaklaşık M.Ö 11. yüzyıl-771 yılında) döneminde yayınlanan "Shijing" adlı bir şiir koleksiyonunda şimdiye kadar bulunan en eski ilâç tarifleri vardır. Şu an bilinen en eski Çin tıbbı teorisi kitabı olan "Neijing" ise, bir dizi geleneksel teori ileri sürerek, geleneksel Çin eczacılığının temel teorisini oluşturur.

Şimdiye kadar bulunan en eski eczacılık kitabı olan "Shennong Bencaojing" adlı bitkisel ilâçlarla ilgili kitap, Qin ve Han hanedanları arasındaki dönemde (M.Ö 221-M.S 220 yılları) birçok tıbbî uzman tarafından toplanan bilgilerin özetlenmesiyle yazıldı. Bu kitapta yer alan 365 çeşit ilâç günümüzde hâlâ kullanılıyor.

Tang Hanedanı'nda (618-1644) ekonominin gelişmesi, geleneksel Çin eczacılığının da gelişmesini sağladı. Tang yönetimi, öncelikle dünyada "Tang Bencao" adıyla tanınan bitkisel ilâçlara ilişkin kitabın düzenlenmesi çalışmalarını tamamladı. Tüm kitapta 850 çeşit bitkisel ilâç toplandı ve resimlerle tarif edildi.

Ming Hanedanı'na (1368-1644) kadar Çinli eczacı Li Shizhen, 27 yıl süren çalışmasıyla, ünlü geleneksel Çin eczacılığı eseri "Bencao Gangmu"yu tamamladı. Kitabın tamamında bin 892 çeşit bitkisel ilâç tarif edildi ve bu, Çin'in bitkisel eczacılık tarihindeki en büyük bitkisel ilâç koleksiyonu oldu.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra 1961 yılında "Geleneksel Çin İlaçları Terimleri" adlı çalışma yayımlandı. 1977 yılında yayımlanan "Geleneksel Çin İlaçları Ansiklopedisi"nde kayıtlı geleneksel Çin ilâçlarının sayısı 5 bin 767 çeşide ulaştı. Geleneksel Çin ilâçlarını araştıran, üreten ve geleneksel Çin eczacılığı dersi veren kuruluşlar ardı ardına kuruldu.

Bitkisel ilâç maddesi toplanması, geleneksel Çin ilâçlarının üretiminin çok önemli bir halkasıdır. Çinli eczacılar, değişik ilâçların hammaddesinin değişik mevsimlerde toplanması gerektiğini vurgulamaktadırlar. Bitkisel ilâçların üretildikleri değişik aşamalarda içerdikleri unsurlar ve miktarlar farklı olduğu için, ilâçların tedavi sonucu ve yan etkileri de aynı değildir. Dolayısıyla, bitkisel ilâçların zamanında toplanması, ilacın tedavisinde olumlu sonuçların artmasını ve yan etkilerinin azalmasını sağlayabilir. Genellikle bitkiler, dalları ve yapraklarının bol bol olduğu ve çiçeklerinin ilk açtığı zamanda toplanıyor. Çiçekli ilâç maddesi ise, çiçekleri açmadan önce toplanmalıdır. Meyvesi ve tohumu ilâç olarak kullanılan bitkisel hammaddeler, genellikle meyvenin olgunlaşmasından sonra toplanıyor. Bitkinin kök ve gövdesininin kullanıldığı ilâç maddesi, genellikle sonbaharın sonunda veya ilkbaharda toplanıyor. Toplanan hammadde işlendikten sonra kullanılır. İşleme yöntemleri arasında seçmek, dilimlemek, haşlamak, kurutmak, buharda pişirmek, suda pişirmek, mayalaştırmak, filizlendirmek, arındırmak ve damıtmak bulunuyor.

Geleneksel Çin eczacılığının teorisi ve pratik tecrübesi, geleneksel Çin kültürünün özelliğini gösterir. Çoğunluğu doğadan alınan geleneksel Çin ilâçlarının zehiri ve yan etkisi çok azdır. Bir çeşit ilâç içinde birçok unsur bulunduğu için, birçok hastalığı tedavi eder. Genellikle birkaç geleneksel Çin ilacı değişik oranlarla birleştirilerek kullanılır. Uygun orana göre karıştırılarak kullanılan geleneksel Çin ilâçları, hem karmaşık hastalıkların tedavisini, hem ilâçların etkisinin yükselmesini, hem de zehirinin azalmasını sağlar.

Geleneksel Çin ilacının kullanımı, geleneksel Çin tıbbı teorisine göre, ilacın insan vücudunda yarattığı tedavi sonucuna dayanarak gerçekleştirilir. Geleneksel Çin ilâçlarının tedavi etkisi, ilacın özelliklerinden kaynaklanır.
Kaynak:cri.cn